Assessing the population-based impact of the national influenza VaccInaTiOn pRogramme in the Netherlands: the VIcTOR study

Griepvaccinatie is belangrijk voor grieppreventie. Uit een eerder onderzoek van onderzoeksinstituut Nivel bleek echter dat mensen die een griepvaccinatie hebben gehad, hun huisarts vaker bezoeken voor griepachtige klachten (influenza-achtig ziektebeeld, IAZ), bovenste luchtweginfecties (BLWI) of longontsteking (Caini et al. PlosOne 2021). Dit is verder uitgezocht, waarbij gekeken is naar uitkomstmaten die duiden op ernstiger ziekte, zoals ziekenhuisopnames en overlijden, en de mogelijke mechanismen achter deze bevindingen.

Doel

1. Bekijken van de robuustheid van de eerdere analyses van Caini et al.:
   • Herhalen van de analyses van Caini in recentere jaren met een grotere populatie
   • Beperken van de analyses tot weken waarin er een griepepidemie was
2. Bekijken van uitkomstmaten die duiden op ernstiger ziekte, te weten antibioticavoorschriften, ziekenhuisopname en sterfte
3. Bekijken van oorzaken van verschillen tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden door:
   • Vergelijken van mensen met zichzelf in een jaar waarin ze wel en een jaar waarin ze
     niet gevaccineerd waren (adapted cross-over design)
   • Kijken naar zomermaanden waarin er geen circulatie van het influenzavirus is
   • Kijken naar (extra) controleaandoeningen die niet samenhangen met griep of griepvaccinatie

Werkwijze

Het project was een retrospectieve observationele studie op basis van gegevens uit meerdere bronnen. De meeste gegevens zijn verkregen uit Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. De huisartsenpraktijken die deelnemen aan deze registratie zijn verspreid over het hele land en de patiënten van deze huisartsen zijn representatief voor de leeftijd- en geslachtsverdeling van de Nederlandse bevolking.

Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn bevat gepseudonimiseerde gegevens over het zorggebruik en medicijnvoorschriften van alle personen die bij deelnemende praktijken zijn ingeschreven. Meer details over deze database en de selectie van praktijken en patiënten zijn te vinden in de publicatie van Caini et al. (PlosOne 2021).

De gegevens van Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn zijn via een trusted third party (ZorgTTP) op persoonsniveau gekoppeld aan gegevens over ziekenhuisopnames (DHD) en overlijdens (CBS).

Samenwerkingspartners

De onderzoekers die dit project hebben uitgevoerd, hadden uitgebreide ervaring en kennis op het gebied van influenza, epidemiologie en statistiek. Er zijn hypotheses geformuleerd, die met passende statistische methoden zijn onderzocht.

De resultaten van het onderzoek zijn met diverse groepen besproken, waaronder:

• De programmacommissie Nationaal Programma Grieppreventie 
• Het RIVM (zowel onderzoekers betrokken bij het programma grieppreventie als de 
  gedragsunit) 
• De Stichting Nationaal Programma Grieppreventie (SNPG)
• De auteurs van de handleiding griepvaccinatie van het Nationaal Huisartsen Genootschap
• Onderzoekers van I-MOVE (later VEBIS) project, een groot Europees onderzoeksproject naar de effectiviteit van onder andere griepvaccins

Resultaten

De resultaten van dit project bevestigen dat in Nederland mensen die griepvaccinatie hebben gehad de huisarts vaker bezoeken voor IAZ, BLWI of longontsteking. Ook laten ze zien dat mensen die een griepvaccinatie hebben gehad vaker antibiotica krijgen voorgeschreven en vaker in het ziekenhuis worden opgenomen (zowel specifiek voor longproblemen als in het algemeen). Sterfte onder mensen die een griepvaccinatie hebben gehad is lager, vooral bij mensen van 75 jaar of ouder.

Ook laten de resultaten van dit project zien hoe lastig het is om met observationele data de impact van griepvaccinatie op gezondheidsuitkomsten te onderzoeken. De groep die een griepvaccinatie heeft gehad verschilt namelijk van de groep die wel was uitgenodigd voor griepvaccinatie, maar geen vaccinatie heeft gehad. Gevaccineerde mensen bezoeken de huisarts namelijk ook vaker voor andere gezondheidsproblemen, zoals lage rugpijn en botbreuken. Bovendien bezoeken ze de huisarts vaker voor IAZ, BLWI en longontstekingen in de zomer, wanneer er geen griep heerst. Waarschijnlijk hebben mensen die ervoor kiezen zich te laten vaccineren tegen griep een kwetsbaardere gezondheid dan mensen die ervoor kiezen om zich niet te laten vaccineren. Daardoor is het aannemelijk dat gevaccineerden ook eerder geneigd zijn de huisarts te bezoeken bij gezondheidsklachten, zoals klachten van een luchtweginfectie.

De resultaten van dit onderzoek zeggen niets over de effectiviteit van het griepvaccin. Om dit te onderzoeken zou idealiter een ‘gerandomiseerde gecontroleerde trial’ uitgevoerd moeten worden: een onderzoek waarin mensen willekeurig en onafhankelijk van hun gezondheidsstatus ofwel een griepvaccin ofwel een placebo toegediend krijgen. Maar zo’n onderzoek kost veel tijd en geld en het is de vraag of het ethisch is om mensen in de placebogroep een griepvaccinatie te onthouden. Daarom wordt de effectiviteit van vaccins ook verder onderzocht in het VEBIS-project. Om erachter te komen of gevaccineerde personen zich ook anders gedragen dan niet-gevaccineerde personen zou verder kwalitatief onderzoek gedaan kunnen worden naar de achterliggende redenen waarom mensen zich wel of niet laten vaccineren.