De ontwikkeling van een handreiking voor patientveiligheid

Patiënten moeten er vanuit kunnen gaan dat ziekenhuizen er alles aan doen om de behandeling van de patiënt zo veilig mogelijk te laten verlopen. Dat wil zeggen dat zij er alles aan zullen doen om te voorkomen dat er onnodige schade wordt toegebracht aan de patiënt. Patiënten kunnen een bijdrage leveren om de behandeling zo veilig mogelijk te laten verlopen. Communicatie tussen zorgverlener en patiënt is daarbij cruciaal. Om patiënten (of hun vertegenwoordigers) te ondersteunen in de communicatie met hun zorgverlener heeft de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie, in samenwerking met het Landelijk Expertisecentrum voor Verpleging en Verzorging (LEVV), UMC Utrecht, Isala klinieken Zwolle en de Orde van Medisch Specialisten (OMS), een handreiking voor patiënten ontwikkeld. Met deze handreiking worden patiënten voorzien van concrete tips en suggesties die zij kunnen gebruiken in gesprekken met de zorgverleners tijdens hun verblijf in het ziekenhuis.
Het onderzoek is gericht op het verkrijgen van inzicht in de bruikbaarheid en werkzaamheid van de handreiking en de ervaren patiëntveiligheid (veiligheidsgevoel en veiligheidsgedrag) en de invloed van de handreiking hierop.
Patiënten die gedurende de periode van augustus tot en met maart 2006 zijn opgenomen op twee afdelingen in twee ziekenhuizen (Isala klinieken Zwolle en UMC Utrecht) zijn gevraagd mee te werken aan dit onderzoek. Er zijn twee metingen verricht: een meting met behulp van een vragenlijst specifiek gericht op de ervaren patiëntveiligheid en een andere meting met een vragenlijst die uitgereikt werd aan patiënten die de handreiking ontvingen en die naast de ervaren patiëntveiligheid ook in ging op de bruikbaarheid en werkzaamheid van de handreiking. Voor beide metingen zijn 300 vragenlijsten uitgezet. De respons eerste meting (M1): 211 (70,3%) ingevulde vragenlijsten, respons tweede meting (M2): 123 (41%) ingevulde vragenlijsten. Dat betekent dat de respons zonder meer goed te noemen is. Daarbij opgemerkt dat in het algemeen de vragenlijsten redelijk volledig waren ingevuld en er maar zelden tegenstrijdig op stellingen werd gereageerd.
Uit het onderzoek is gebleken dat patiënten het ziekenhuis als een veilige omgeving ervaren: M1 81% (UMC 78% en Isala 75%) M2 82%.(UMC 86% en Isala 70%). Er bestaat geen significant verschil tussen de beide ziekenhuizen. De handreiking heeft daar geen significante invloed op gehad. Patiënten hebben veel vertrouwen in artsen en verpleegkundigen (78% (M1) en 74% (M2)). 69% van de patiënten vond de handreiking bruikbaar en 82% vond het een goed hulpmiddel om tips onder de aandacht te brengen. 43% van de patiënten geeft aan dat zij de tips en suggesties daadwerkelijk hebben opgevolgd. 29% voelt zich na het lezen van de kaart veiliger. Daar en tegen geeft 6% aan dat de handreiking een gevoel van onveiligheid teweeg heeft gebracht. De handreiking heeft er toe geleid dat 25% van de patiënten meer vragen stelden aan zorgverleners. Het merendeel (93% (M1) en 91% M2)) van de patiënten geeft aan dat veiligheid in het ziekenhuis een zaak is van iedereen, ook van patiënten. De verpleegkundig afdelingshoofden geven aan dat zij de visie achter de handreiking onderschrijven; patiënten kunnen in hun ogen bijdragen aan de veiligheid. Echter het moet ingebed zijn in de reguliere werkzaamheden en de overige informatie die verstrekt wordt. Vanwege de nieuwigheid en de vormgeving krijgt de handreiking nu wel aandacht maar er moet voor gewaakt worden dat de tips en suggesties op termijn niet in de bureaula verdwijnen.

Tot slot zijn de eerste resultaten getoetst bij een aantal patiënten door middel van een diepte-interview. Ook uit deze interviews bleek een positieve benadering van de handreiking en het belang van het betrekken van patiënten zelf bij hun eigen veiligheid.